Senaryo yazmaya
başladığımdan beri kendimi “animasyon senaristi” olarak tanımlıyorum. Bu tanımı
kullanmamın en önemli sebebi, sadece animasyon alanında senaryolar üretmiş
olmam. Tabii reel işlerde de çalıştım, ancak onlarda da ucundan kıyısından
animasyon işin içine girmişti hep. İkinci sebep de animasyonun yapım sürecini
sinemaya göre daha iyi biliyor olmam. Bu belki de en önemli sebep. Çünkü bana
göre animasyon senaristinin; yönetmenin, storyboard sanatçısının ve animatörün
zihninde senaryonun nasıl şekilleneceğini ya da onların elinde nasıl bir şeye
dönüşeceğini kestirmesi gerekir. Bu da animasyonun yapım aşamalarını ve
dinamiklerini bilmekten geçiyor.
Ayrıca bütçeyi, ekibin yapısını ve yapımcının beklentisini göz önünde bulundurması da onun artılarından biri. Bunun için senaristin animasyon ekibindeki üç kişiyle ya da birimle sıkı iletişim içinde olması gerekiyor: Yapımcı, yönetmen ve storyboard sanatçısı (story artist).
Ayrıca bütçeyi, ekibin yapısını ve yapımcının beklentisini göz önünde bulundurması da onun artılarından biri. Bunun için senaristin animasyon ekibindeki üç kişiyle ya da birimle sıkı iletişim içinde olması gerekiyor: Yapımcı, yönetmen ve storyboard sanatçısı (story artist).
Yeni bir
animasyon projesine başlarken yapımcıya özellikle sorduğum sorular şunlar:
1- Bütçeniz
nedir?
2- Senaryo
için ayırdığınız süre nedir?
3- Film
bir prestij işi mi olacak, yoksa ticari mi?
Buradan alacağım
cevaplar doğrultusunda yönetmenle filmin içeriği ve tekniği konusunda konuşmaya
başlıyorum. Böylece yönetmenle konuşurken az çok yapımcının beklentisi ve
elindeki imkânları da göz önünde bulunduruyorum. Ki yönetmen de yapımcının
beklentileri doğrultusunda hareket ediyor. Birçok kişi senaristin bunu
düşünmesine gerek olmadığını söyleyebilir, ama ben öyle düşünmüyorum. Eğer
kendinizi animasyon senaristi olarak tanımlıyorsanız, hem teknik, hem maliyet,
hem de süre açısından yapımcı ve yönetmenin kafasında tasarladığı hikâyeye
uygun bir senaryo yazma sorumluluğunuz var demektir. Animasyon senaristi
olmayan biri, olayı öyle bir mekânda kurgular ki projenin bütçesini aşabilir.
Dolayısıyla bir animasyon senaristinin animasyonu ve animasyonun dinamiklerini
bilmesi çok önemli.
Yönetmenle
yaptığımız toplantılarının çoğunda storyboard (görsel senaryo) sanatçısının
bulunmasını özellikle isterim. Storyboard sanatçısı, hikâyeyi görselleştirdiği
için benim sözel ve yazılı olarak anlattığım hikâyedeki eksiklikleri ve
sıkıntıları daha net bir şekilde görebilir. Ayrıca senaryoyu, ona teslim
ettikten sonra da işimiz bitmiyor. Tıpkı çevirmen ve yazar arasındaki ilişki
gibi. Storyboard sanatçısı ve ben filme bakarken farklı araçlar kullansak da
aynı anlamı vermek zorundayız. Bu yüzden de sık sık bir araya gelip yönetmenle
birlikte hikâye ve senaryo üzerine konuşuyoruz.
Storyboard
tamamlandıktan sonra artık işim bitiyor. Animatör bir arkadaşımdan ödünç alarak
söylüyorum “Storyboard, animatörün kutsal kitabıdır”. Dolayısıyla bundan
sonraki süreç bu rehber eşliğinde ilerliyor. Eğer storyboard’unuz iyiyse ortaya
iyi bir iş çıkma olasılığı ekibinizin kalitesiyle doğru orantılıdır. Kötü bir
storyboard’u ise iyi bir ekip bile kurtaramaz bence.
Okuduğum yabancı
kaynaklarda animasyon senaryosu ve animasyon senaristi tanımına rastladım
sıkça. Aklımda da soru işaretleri oluştu. Acaba dünyada kaç kişi kendini
animasyon senaristi olarak tanımlıyordu? Ya da sadece animasyon alanında
çalışan senaristler var mıydı? Bu doğrultuda IMDB’de 600’e yakın animasyon
filmini taradım. Bu filmlerin yönetmenlerinin biyografilerini inceleyip
yaptıkları işlere göz attım. Gördüm ki animasyon senaristlerinin çoğu
animasyonun çeşitli birimlerinde çalışan sanatçılardan oluşuyor. Örneğin story
artist, yönetmen, görsel efekt uzmanı, animatör vs. Ve anladım ki sektörün
içinden kişilerin animasyon senaryosu konusunda başarılı olmaları işten bile
değil.
Bir de şunu
söylemeden geçemeyeceğim. Senaristlerin çoğunun, yönetmenlerde olduğu gibi bir
film tarzı olmayabilir. Bunda da senaristin yönetmene bağlı olmasının etkisi
büyük. Sonuçta yönetmen gerekli yerlerde hikâyeye müdahale edebilir ve
senaryoyu değiştirebilir. Yönetmen ise eğer bir yapımcıya bağlı değilse filmini
çekerken ister istemez kendi tarzını gösterebiliyor. Belki de bu yüzden çok
sevdiğimiz bir yönetmenin filmleri takip edip genellikle hepsinden aynı keyfi
alabiliyoruz. Ama aynı durumu senaristler için söylemek pek mümkün değil.
Beğendiğim
Animasyon Senaristleri
Dizilerini
severek izlediğim J. G. Quintel , hem storyboard
çizerliği yapmakta, hem de Regular Show (Sürekli Dizi), Camp Lazlo, Adventure Time (Macera Zamanı),
Flapjack, Phineas and Ferb gibi sevilen dizilerin senaristliğini yürütmekte.
Henüz 32 yaşında olan Quintel, Regular Show'un da yaratıcısı. Bu kadar genç bir
adamın yaptığı güzel filmlere bakmak gerçekten sinir bozucu. Ama aramızda bir
benzerliğin olduğunu söylemeden geçemeyeceğim. O da doğum günümüz: 13
Eylül:)
Sanırım bu animasyon âleminde bir Tartakovsky’yi tek geçerim, bir de Quintel’i. Bir de Gumball’ın uçuk kaçık ekibini. Genndy Tartakovsky yönetmenliğini yaptığı Samurai Jack, Dexter’s Laboratory ve The Powerpuff Girls’ün senaristliğini de üstlenmiş. Bizim Temel Reis olarak tanıdığımız Popeye'nin 2016'da gösterime girecek olan filminin yönetmenliğini yapıyor şu an.
Aynı şekilde Andrew Stanton hem story
artistlik yapmış, hem de Wall-E, Toy Story (Oyuncak Hikâyesi), Monsters Inc.
(Sevimli Canavarlar) ve A Bug’s Life (Bir Böceğin Yaşamı) gibi çok popüler
filmlerin senaristliğini üstlenmiş. Sadece Wall-e gibi bir filmin senaristi
olması bile onu benim en iyi animasyon senaristlerim arasına taşıyor. Senaryo
ve hikâyeyle ilgili görüşlerini anlattığı "Harika Bir Hikâyeye Götüren İpuçları" başlıklı
TED konuşmasını izleyebilirsiniz.
How to Write for Animation kitabıyla tanıştığım Jeffrey Scott da yıllardır animasyon senaristliği yapmakta. Herkesçe bilinen, çok popüler filmleri olmasa da Emmy Ödülü almış, emektar bir senarist. 1977'den beri TV dizilerinde sadece animasyon alanında çalışmış. Bu alandaki deneyimlerini yazdığı ve birkaç örnek senaryosunu paylaştığı How to Write for Animation da piyasadaki birkaç animasyon senaryosu kitabından biri. Derli toplu olması ve örnek senaryolar barındırması sebebiyle yeni senaryo yazmaya başlayanlara önerebilirim.
How to Write for Animation kitabıyla tanıştığım Jeffrey Scott da yıllardır animasyon senaristliği yapmakta. Herkesçe bilinen, çok popüler filmleri olmasa da Emmy Ödülü almış, emektar bir senarist. 1977'den beri TV dizilerinde sadece animasyon alanında çalışmış. Bu alandaki deneyimlerini yazdığı ve birkaç örnek senaryosunu paylaştığı How to Write for Animation da piyasadaki birkaç animasyon senaryosu kitabından biri. Derli toplu olması ve örnek senaryolar barındırması sebebiyle yeni senaryo yazmaya başlayanlara önerebilirim.
Filmlerin
senaristleriyle ilgili liste oluştururken fark ettim ki animasyonun hangi
biriminde olursa olsun içinde yazma dürtüsü olan kişiler bir bölüm de olsa ya
da bir film de olsa senaristlik yapmış. Bu yüzden birçok senarist sadece bir
film ya da iki film senaristliğinden oluşan bir özgeçmişe sahip. Ben burada
daha çok başarılı animasyonlara imza atan ve birçok animasyon dizisinde ya da
filminde senarist olarak çalışanlara yer vereceğim. Ayrıca Türkiye'deki
animasyon sektörü Amerika ve Avrupa'daki animasyonu takip ettiği için Miyazaki
dışında anime senaristlerine değinmeyeceğim.
Animasyonları
Hem Yazan Hem Yönetenler
Buna en iyi örnek elbette Hayao Miyazaki. The Wind Rises (Rüzgâr
Yükseliyor), Ponyo (Küçük Deniz Kızı Ponyo), Howl’s Moving Castle (Yürüyen
Şato), Spirited Away (Ruhların Kaçışı), Princess Mononoke (Prenses Mononoke),
Tonari no Totoro(Komşum Totoro), Kaze no tani no Naushika (Rüzgârlı Vadi),
Castle in th Sky (Gökteki Kale) gibi başarılı filmleri hem yazmış, hem
yönetmiş. Japon kültüründen ve hikâyelerinden beslenen Miyazaki, özgün
senaryolar ortaya koymuş. Öyle ki "Ideas for the Animated Short"
kitabında Miyazaki'nin Disney ve Pixar çizgisinden oldukça farklı olduğu
vurgulanır. Disney, Joseph Campbell'ın "Kahramanın Sonsuz Yolculuğu"
kitabında ele aldığı tek kahramanlı erginleme yolculuğundaki şablonu takip
eder. Ki birçok halk anlatısı bu şablon üzerine kuruludur. Pixar ise bu şablonu
kırar ve herkesin sırayla kahraman olduğu bir kurgu inşa eder. Bu yüzden
Pixar'ın bütün animasyonlarında kurgu tek bir oyuncunun üzerinde değildir. Son
dönemde de birçok animasyon filmi Pixar'ın çizgisinden ilerlemekte. Oysa
Miyazaki'nin bir şablonu yok. O bir hikâye anlatmak istiyor ve anlatıyor.
Dolayısıyla her filminin hikâyesi birbirinden özgün.
Brad Bird,
Ratatouille (Ratatuy) ve Incredibles (İnanılmaz Aile)’ın senaristi, aynı
zamanda Incredibles’ı da yönetmiş. Eric Darnell de Madagaskar
serisinde hem yönetmen hem de senarist olarak yer alıyor. Yönetmen ve
senarist aynı kişi olduğunda başarılı filmler üretiliyor sıklıkla. Yukarıdaki
animasyon örneklerinde de bunu görebiliyoruz.
Bilinen
Başarılı Animasyonların Senaristleri
Bu kısımda filmleri beğenilen ve çok
seyredilen senaristleri ele alacağım. Tekrar hatırlatmakta fayda var, tek ya da
iki film için senaryo yazan senaristlere yer vermiyorum. Listemde bu işi meslek
olarak yapan senaristler bulunuyor. Bunlardan en bilinenleri Tab Murphy, Bob Tzudiker ve Noni White. Murphy; Brother Bear (Ayı
Kardeş), Atlantis: The Lost Empire (Atlantis: Kayıp İmparatorluk), Tarzan ve
The Hunckback of Notre-Dame (Notre Dame’ın Kamburu)’ı yazmış. Evli olan
Tzudiker ve White aynı filmlerde çalışmış. Tarzan, Anastasia, The Hunckback of Notre-Dame
(Notre Dame’ın Kamburu)'nun senaristliğini yapmışlar.
The Road to El
Dorado (El Dorado Yolu), Shrek, Treasure Planet (Define Gezegeni) ve Alaaddin
filmlerinin senaristliğini ise Ted Elliot ve Terry Rossio yapmış.
Kung Fu Panda 1-2-3, Monsters vs. Aliens (Canavarlar Yaratıklara Karşı), Alvin and The Chipmunks (Alvin ve Sincaplar)'da da Jonathan Aibel ve Glenn Berger yazar ikilisini görüyoruz.
Dean DeBlois ,
How to Train Your Dragon (Ejderhanı nasıl eğitirsin) 1-2, Mulan,
Lilo&Stitch filmlerinde çalışmış.
Phil Lord ve Christopher Miller daha çok animasyon TV serilerinde çalışmış. Uzun metrajda
ise Cloudy with a Chance of Meatballs (Köfte Yağmuru) ve Lego filmlerini
yazmışlar. Yine bir ikili Cinco Paul ve Ken Daurio da The Lorax,
Despicable Me (Çılgın Hırsız) 1-2'de birlikte çalışmışlar.
Mulan, Lilo&Stitch, The Croods ve How to Train Your Dragon (Ejderhanı Nasıl Eğitirsin) filmlerinin senaristliğini yapan Chris Sanders, aynı zamanda yönetmenlik de yapmakta.
Jonathan Roberts, The Lion King (Aslan
Kral), James and The Giant Peach (Dev Şeftali), The Hunckback of Notre-Dame
(Notre Dame’ın Kamburu)'nda senarist olarak görev almış.
Mulan, Lilo&Stitch, The Croods ve How to Train Your Dragon (Ejderhanı Nasıl Eğitirsin) filmlerinin senaristliğini yapan Chris Sanders, aynı zamanda yönetmenlik de yapmakta.
Dan Fogelman, Cars
(Arabalar) 1-2, Tangled (Karmakarışık), Bolt; Roger S. H. Schulman, Balto: The Story
of Hero (Kahraman Köpek Balto), Shrek ve Mulan 2 filmlerinin senaryolarına
imza atmış.
Animasyon yönetmeni ve yardımcısı Jim Reardon sadece animasyon alanında senaryolar yazmış. TV dizilerinin dışında Wall-E ve Wreck-it Ralph (Oyunbozan Ralph)'in senaryo kısmında çalışmış.
Gelelim dizilere... Yıllardır
yayınlanan başarılı diziler Simpsons ve South Park'ın öyle bir iki tane senaristi
yok. Simpson’ın 25 sezon ekranlarda olduğu için diğer dizilerden daha çok
senaristle çalışması normal. Üstelik Simpsons yazar ekibinde iyi bir iş bölümü
var. Senaristlerin dışında hikâye editörü, karakter editörü, diyalog editörü
vs. bulunmakta. Ayrıca Sünger Bob ve Tuhaf Aile gibi dizilerin senarist kadrosu
da kalabalık. Senarist listesi için filmlerin üzerine tıklayabilirsiniz: Simpsons, South Park, SquarePants SpongeBob, The Fairly OddParents. (Gözden
kaçırdığım başarılı diziler ya da senaristler olabilir. "Şunu da
ekleseydin keşke" dedikleriniz varsa bloğun altına yorum bırakabilirsiniz.
Onları da listeye eklerim.)
Jack C. Thomas Regular Show
(Sürekli Dizi), The Fairly OddParents (Tuhaf Aile) ve Dragons (Ejderler) gibi
çeşitli animasyon dizilerinde çalışmış. Regular Show'da yönetmenlik yapan John Infantino sadece Regular
Show, Camp Lazlo ve Flapjack'te yazmış. 33 yaşındaki Infantino da Quintel gibi
genç senarist-yönetmenlerden. İkisi de Cartoon Network kanalında uzun bir süre
daha iş yapacağa benziyor.
Hikâye editörlüğü (story editor) yapan Merriwhether Williams da sadece animasyon alanında senaristlik yapmış. My Little Pony, Johnny Test, Adventure Time (Macera Zamanı) ve SquarePants SpongeBob (Sünger Bob)'ta çalışmış.
Kadın
Animasyon Senaristleri
Oldukça
az sayıda kadın animasyon senaristi var. Gerçi animasyon sektöründe çalışan
kadın da pek fazla yok. Eski senaristlerden Noni White var. Kendisinden
yukarıda söz etmiştim. White kocasıyla çalışan bir kadın. Bir kadın eşiyle
nasıl senaryo yazar? Zorlukları neler? Avantajları var mı? Kadın olarak
animasyon sektöründe yer almanın zorlukları neler? vs. White'la konuşma şansım
olsaydı, ona bir sürü soru sorabilirdim:)
Kadın senaristlerden Jennifer Lee, son dönem animasyonları
Frozen (Karlar Ülkesi) ve Wreck-it Ralph (Oyunbozan Ralph)’in senaryosunu
yazmış. İlginçtir, Wreck-it Ralph'i ne kadar sevdiysem Frozen'dan o kadar
nefret ettim. Bir genç kızın tek hayalinin, hayatının erkeğini bulması olduğunu
vurgulayan hangi filmi sevebilirim ki. Animasyonlarda kadın karakterlerin
olmasını ve onların çoğalmasını istiyorum, ancak bu kadınlar yine bu düzene
uyum sağlasınlar diye değil, farklılık yaratsınlar diye.
Caroline Thompson,
gotik tarzdaki Corpse Bride (Ölü Gelin) ve The Nightmare Before Christmas (Noel
Gecesi Kabusu) senaristliğini yapmış. Edward Scissorhands (Makas Eller) ve
The Addams Family (Adams Ailesi) de onun tarzını yansıtıyor.
Irene Mecchi Disney'in
The Lion King (Aslan Kral), Hercules (Herkül), Brave (cesur) ve The
Hunckback of Notre-Dame (Notre Dame’ın Kamburu)filmlerinde çalışmış. Bu
filmlerin hiçbirinde tek senarist olarak çalışmamış. Brave dışındakilerin erkek
bakış açısıyla yazıldığı çok açık. Brave'de de bir genç kızın ve annenin
hikâyesi kadın hassaslığıyla yazılıyormuş gibi görünse de erkek zihniyetinin
kurtulabilmiş değil. Mecchi, belki de kadın olmanın etkisiyle senaryoda
arka planda kalmış ya da o da farkında olmadan erkek bakış açısıyla yazmış
olabilir.
Genç
kadın senaristlerden Rita Hsiao, Mulan ve Toy
Story (Oyuncak Hikâyesi) 2'nin senaristliğini üstlenmiş.
TV
dizilerinde de senaristlik yapan Pamela Pettler; Corpse Bride (Ölü
Gelin), 9 ve Monster House (Canavar Ev) animasyonlarında görev almış. 9
animasyon filmini, diğer filmlerden çok ayrı bir yerde tutuyorum ben. Tarz ve
tür olarak herkesin bildiği komik ve eğlenceli "animasyon"lardan çok
farklı bir film. Ki ParaNorman, korku türüne girse bile komik sahnelerle dolu.
Ancak bunu 9'da göremiyoruz. Çok karamsar bir atmosfere sahip. Bir de açıkçası
hikâye yer yer sıkıcılığa bürünüyor. Ama yine de karakterleri, ana hikâyesi ve
atmosferiyle birlikte animasyon sineması için önemli filmlerden biri.
Linda Woolverton The Lion King
(Aslan Kral) 1-2 ve Beauty and The Beast (Güzel ve Çirkin)'in senaryo ekibinde
yer almış. Senaristlik mesleğini sürdüren Woolverton reel filmlerde başarılı
işlere imza atmış.
Kitapları Animasyon Filmi Yapılan Yazarlar
Kitapları Animasyon Filmi Yapılan Yazarlar
Bazı animasyon filmlerinin hikâyeleri kitaplardan uyarlama. Özellikle Andersen’in ve Grimm Kardeşler’in (Jacob Grimm, Wilhelm Grimm) masalları birçok stüdyo
tarafından filmleştirilmiş. Özellikle animasyonun ilk dönemlerinde bu masallar
yapımcılar için bitmek bilmeyen bir vaha gibiymiş. Gerçi hâlâ masalların
ekmeğini yiyen ve eski efsaneleri, mitleri ve hikâyeleri animasyona aktaran
stüdyolar yok değil.
Bunun dışında Road Dahl’ın “Dev Şeftali”si, Cressida Cowell’in “Ejderhanı Nasıl Eğitirsin”i, Alan
Snow’un “The Box Troll”ü, William
Steig’in “Shrek”i, William
Joyce’un “Efsane Beşli”si ve “Epic”i, Neil
Gaiman’ın “Coraline”ı animasyon filmi olarak gösterime girdi. Hatta bazı
yazarlar, kitaplarının filmleştirilme sürecinde senarist olarak bile çalışmış.
Nefise Abalı
Senarist
Dışında Hikâyeye Katkı Sağlayanlar
Animasyon bir
takım işi olduğu için, projede çalışan herkes filmin hikâyesine ufak da olsa
bir katkı sağlıyor. Tabii birçok filmin jeneriğinde “story” (hikâye) başlığı
altında hepsinin ismine yer verilmiyor, ama Disney bu konuda çok hassas
sanırım. Hikâyeye ucundan kıyısından katkıda bulunan herkesin mutlaka ismini
yazıyor. Bazılarında liste o kadar uzun ki, bak bak bitmiyor. İşte bol katkılı
filmlerin listesi: The Lion King (Aslan Kral),Beauty and The Beast (Güzel ve Çirkin),
Tarzan, Hercules(Herkül), Alaaddin, Mulan, Pocahontas, The Hunchback of Notre-Dame (Notre Dame'ın Kamburu)
Tarzan, Hercules(Herkül), Alaaddin, Mulan, Pocahontas, The Hunchback of Notre-Dame (Notre Dame'ın Kamburu)
Ayrıca bazı senaristler sadece bir filmin senaryosunu yazsalar da
birçok filmin hikâyesine katkıda bulunmuş. Örneğin Pete
Docter, Up’ı yazmış, Wall-E, Monsters Inc. (Sevimli Canavarlar), Toy Story
(Oyuncak Hikâyesi), Toy Story 2 (Oyuncak Hikâyesi 2) filmlerinin hikâye
kısmında yer almış.
Nefise Abalı
"Ölü Gelin" ile "Noel Gecesi Kabusu" filmlerinin aynı elden çıktığı çok belli değil mi?
YanıtlaSilÇok güzel bir yazı olmuş, kaleminize sağlık...